LINH MỤC BATÔLÔMÊÔ NGUYỄN ĐỨC THỊNH, DÒNG CHÚA CỨU THẾ XÂY DỰNG NHÀ THỜ PLEICHUET – GÌN GIỮ HỒN VĂN HÓA JRAI TRONG TÂM LINH CÔNG GIÁO

LINH MỤC BATÔLÔMÊÔ NGUYỄN ĐỨC THỊNH, DÒNG CHÚA CỨU THẾ XÂY DỰNG NHÀ THỜ PLEICHUET – GÌN GIỮ HỒN VĂN HÓA JRAI TRONG TÂM LINH CÔNG GIÁO

Nhà thờ Pleichuet, còn được biết đến với tên gọi Trung tâm Truyền giáo Pleichuet hay Nhà thờ Nhà Rông Pleiku, được xây dựng vào năm 2005 tại đường Trương Định, phường Thắng Lợi, thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. Đây là nhà thờ đầu tiên được thiết kế dành riêng cho cộng đồng giáo dân người Jrai, một dân tộc bản địa chiếm số lượng lớn tại khu vực Tây Nguyên. Với hơn 1.400 giáo dân, nhà thờ không chỉ là nơi sinh hoạt tôn giáo mà còn là một điểm đến văn hóa, thu hút du khách thập phương muốn khám phá sự giao thoa độc đáo giữa kiến trúc nhà rông truyền thống và không gian tâm linh Công giáo.

Việc xây dựng nhà thờ Pleichuet không phải là một dự án ngẫu nhiên mà là kết quả của một hành trình truyền giáo dài hơi tại Tây Nguyên, bắt đầu từ thế kỷ 19. Công cuộc truyền giáo tại vùng đất này được khởi xướng bởi Đức Cha Cuénot – Giám mục Giám quản hạt Tông Tòa Đông Dương Qui Nhơn – vào năm 1851. Tuy nhiên, đến năm 1969, Dòng Chúa Cứu Thế chính thức đặt chân đến Giáo phận Kon Tum theo lời mời của Đức Cha Paul Seitz Kim, mở ra một giai đoạn mới cho việc truyền bá Tin Mừng tại đây. Chính trong bối cảnh này, ý tưởng về một nhà thờ mang đậm bản sắc văn hóa Jrai đã được hình thành, và nhà thờ Pleichuet là thành quả nổi bật nhất của sự kết hợp giữa đức tin và văn hóa bản địa.

Mặc dù không có thông tin cụ thể về kiến trúc sư hay kỹ sư trực tiếp thiết kế và xây dựng nhà thờ Pleichuet, vai trò của các linh mục Dòng Chúa Cứu Thế và Giáo phận Kon Tum là không thể phủ nhận. Nhà thờ Pleichuet thuộc Giáo hạt Pleiku, Giáo phận Kon Tum, và được các tu sĩ Dòng Chúa Cứu Thế quản nhiệm. Dòng Chúa Cứu Thế, với 24 tu sĩ (gồm 5 trợ sĩ và 19 linh mục) hoạt động tại 4 trung tâm truyền giáo ở Gia Lai và Kon Tum, đã đóng vai trò quan trọng trong việc khởi xướng và giám sát việc xây dựng nhà thờ. Họ không chỉ là những người quản lý dự án mà còn là cầu nối giữa cộng đồng giáo dân Jrai và các giá trị văn hóa, tôn giáo.

Một trong những nhân vật nổi bật gắn liền với nhà thờ Pleichuet là Cha Antôn Vương Đình Tài, người được người dân Jrai trìu mến gọi là “Ơi Tài” (nghĩa là “Ông Tài” trong tiếng Jrai, tương tự cách gọi “ông nội” hoặc “ông ngoại”). Cha Tài là một trong những linh mục tiên khởi của Dòng Chúa Cứu Thế tại Tây Nguyên, người đã dành cả cuộc đời để truyền giáo và gắn bó với cộng đồng Jrai. Mặc dù không có tài liệu xác nhận rằng Cha Tài trực tiếp tham gia xây dựng nhà thờ (vì ngài qua đời trước năm 2005), di sản truyền giáo của ngài đã đặt nền móng cho sự phát triển của cộng đoàn Công giáo tại Pleiku, bao gồm cả việc xây dựng nhà thờ Pleichuet. Phần mộ của Cha Tài, được trang trí bằng các họa tiết thổ cẩm và những bức tượng gỗ buồn bã, nằm trong nghĩa trang giáo xứ, là minh chứng cho sự kính trọng mà cộng đồng dành cho ngài.

Bên cạnh đó, linh mục Batôlômêô Nguyễn Đức Thịnh, Dòng Chúa Cứu Thế, cùng với sự hỗ trợ của Giáo phận Kon Tum, đã đóng vai trò quan trọng trong việc huy động nguồn lực, từ tài chính đến nhân lực, để xây dựng nhà thờ. Công trình này không chỉ đòi hỏi sự đầu tư lớn về vật chất mà còn cần sự thấu hiểu sâu sắc về văn hóa Jrai để tạo nên một không gian vừa linh thiêng vừa gần gũi. Việc lựa chọn kiến trúc nhà rông – biểu tượng văn hóa của người Jrai – cho nhà thờ là một quyết định mang tính chiến lược, thể hiện sự tôn trọng và nâng tầm giá trị văn hóa bản địa.

Nếu các linh mục Dòng Chúa Cứu Thế là những người đặt nền móng về mặt tinh thần và tổ chức, thì cộng đồng giáo dân Jrai chính là những người thổi hồn vào nhà thờ Pleichuet. Với hơn 1.400 giáo dân, phần lớn là người Jrai, nhà thờ không chỉ là nơi thờ phượng mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa, nơi các giá trị truyền thống được bảo tồn và phát huy. Người Jrai, với truyền thống xây dựng nhà rông lớn ở trung tâm buôn làng để tổ chức các sự kiện quan trọng như lễ hội, hội họp, hay nghi lễ, đã mang tinh thần cộng đồng ấy vào việc xây dựng nhà thờ.

Nhà thờ Pleichuet được thiết kế lớn gấp 5 lần một nhà rông thông thường, với mái nhọn xuôi dốc, dựng trên 8 cột gỗ đại thụ chắc chắn, và sàn nhà cách mặt đất khoảng 2 mét. Những chi tiết này không chỉ mang ý nghĩa thực tiễn (tránh thú dữ, thích nghi với địa hình rừng núi) mà còn phản ánh lối sống và thế giới quan của người Jrai. Các hoa văn thổ cẩm, từ cổng chính, tường, trần nhà, đến cung thánh, đều được chạm khắc tỉ mỉ, thể hiện sự khéo léo và tài hoa của các nghệ nhân Jrai. Những họa tiết này không chỉ là trang trí mà còn là câu chuyện về núi rừng, mặt trời, chim muông – những yếu tố gắn bó mật thiết với đời sống của người dân Tây Nguyên.

Cây nêu lớn ở giữa khuôn viên nhà thờ, với các họa tiết sặc sỡ và hình cây thánh giá ở trung tâm, là một biểu tượng quan trọng. Với người Jrai, cây nêu tượng trưng cho sự kết nối giữa con người và thần linh, giữa trời và đất. Trong bối cảnh nhà thờ, cây nêu mang thêm ý nghĩa mới – là cầu nối giữa con người và Thiên Chúa. Việc cộng đồng Jrai tham gia vào quá trình xây dựng, từ việc cung cấp gỗ, chạm khắc họa tiết, đến việc đóng góp công sức, cho thấy sự gắn bó và niềm tự hào của họ đối với công trình này.

Nhà thờ Pleichuet không chỉ là một công trình tôn giáo mà còn là một kiệt tác kiến trúc, nơi văn hóa Jrai hòa quyện với đức tin Công giáo. Được xây dựng từ gỗ và đá cẩm thạch, nhà thờ mang dáng dấp của một nhà rông truyền thống, với mái tôn đỏ cao vút, chóp mái nhọn như mũi tên đâm thẳng lên trời. Sàn nhà thờ được nâng cao trên các cột gỗ lớn, tạo không gian thoáng đãng và phù hợp với điều kiện khí hậu, địa hình của Tây Nguyên. Bên ngoài, những màu sắc rực rỡ như đỏ, vàng, xanh, trắng được sơn phết, tạo nên một bức tranh sống động, phản ánh sự lạc quan và sức sống của người Jrai.

Bên trong nhà thờ, không gian được giữ tối giản nhưng vẫn mang đậm bản sắc văn hóa. Không có ghế ngồi hay bục quỳ, thay vào đó là sàn gỗ rộng lớn, nơi giáo dân ngồi trực tiếp để tham dự thánh lễ – một phong tục quen thuộc trong sinh hoạt cộng đồng của người Jrai. Cung thánh được trang trí bằng các họa tiết thổ cẩm, với bức tượng Chúa Cứu Thế bằng gỗ được chạm khắc công phu. Hai bên cung thánh là những chiếc cồng chiêng – nhạc cụ truyền thống không thể thiếu trong các nghi lễ của người Tây Nguyên. Đặc biệt, một cây nêu thu nhỏ được đặt ở cung thánh, như một biểu tượng của sự hiện diện tâm linh.

Việc xây dựng nhà thờ theo mô hình nhà rông không chỉ là một lựa chọn kiến trúc mà còn là một cách để bảo tồn văn hóa Jrai trong bối cảnh hiện đại hóa. Nó giúp người dân Jrai cảm thấy gần gũi khi tham dự các nghi lễ tôn giáo, đồng thời giới thiệu văn hóa bản địa đến với du khách và cộng đồng Công giáo trên cả nước.

Nhà thờ Pleichuet không chỉ là một công trình vật chất mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết, của niềm tin và của lòng tự hào về bản sắc dân tộc. Đối với người Jrai, nhà thờ là nơi họ có thể thực hành đức tin mà không phải từ bỏ văn hóa truyền thống. Đối với Giáo phận Kon Tum và Dòng Chúa Cứu Thế, nhà thờ là minh chứng cho sự thành công của công cuộc truyền giáo, nơi Tin Mừng được lan tỏa một cách hài hòa với văn hóa bản địa.

Công trình này cũng mang ý nghĩa lớn lao trong việc gắn kết cộng đồng. Trong lịch sử, các linh mục truyền giáo đã giúp giảm thiểu xung đột giữa các buôn làng, tạo nên sự hòa bình và đoàn kết. Nhà thờ Pleichuet, với kiến trúc nhà rông, tiếp tục vai trò này bằng cách trở thành trung tâm sinh hoạt cộng đồng, nơi người dân quây quần để cầu nguyện, chia sẻ và bảo tồn văn hóa.

Mặc dù nhà thờ Pleichuet đã trở thành một biểu tượng văn hóa và tâm linh, công cuộc truyền giáo tại Tây Nguyên vẫn còn nhiều thách thức. Thiếu thốn ơn gọi linh mục, khó khăn về vật chất, và sự cạnh tranh từ các tôn giáo khác là những trở ngại lớn. Tuy nhiên, với nền móng vững chắc từ các thế hệ truyền giáo trước, cùng với sự nhiệt thành của cộng đồng Jrai, nhà thờ Pleichuet sẽ tiếp tục là ngọn lửa soi sáng vùng đất Tây Nguyên.

Nhà thờ Pleichuet nằm tại đường Trương Định, phường Thắng Lợi, thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. Từ trung tâm thành phố, tại khách sạn Hoàng Anh Gia Lai, du khách có thể chạy thẳng theo đường Lê Duẩn khoảng 4,5 km, sau đó rẽ phải vào đường Trương Định và đi thêm 350 mét để đến nhà thờ. Với khuôn viên rộng lớn, bao phủ bởi cây xanh, nhà thờ không chỉ là nơi thờ phượng mà còn là điểm tham quan lý tưởng cho những ai yêu thích văn hóa và kiến trúc.

Nhà thờ Pleichuet là thành quả của sự hợp sức giữa các linh mục Dòng Chúa Cứu Thế, Giáo phận Kon Tum, và cộng đồng giáo dân Jrai. Dù không có thông tin cụ thể về những người trực tiếp xây dựng, vai trò của các linh mục như Cha Antôn Vương Đình Tài, cha Batôlômêô Nguyễn Đức Thịnh và sự đóng góp của người dân Jrai đã tạo nên một công trình mang ý nghĩa văn hóa và tâm linh sâu sắc. Với kiến trúc nhà rông độc đáo, nhà thờ không chỉ là nơi thờ phượng mà còn là biểu tượng của sự hòa quyện giữa đức tin và văn hóa, của sự đoàn kết và lòng tự hào dân tộc. Nếu có cơ hội đến Pleiku, hãy ghé thăm nhà thờ Pleichuet để cảm nhận hơi thở của Tây Nguyên và khám phá những câu chuyện đầy cảm hứng về những người đã xây dựng nên di sản này.

Lm. Anmai, CSsR